| اين دوره از ادب فارسي، از نيمة سدة12 تا نيمه سدة 14 ق را در بر مي‌گيرد و خود به دو بخش قابل تفكيك است: نخست از انقراض صفويان تا آغاز سلطنت فتحعلي شاه (1212ق/1797م) كه دورة فترت نام دارد و دوم دوره فتحعلي شاه تا آغاز مشروطيت كه دوره بازگشت خوانده مي‌شود.
شعر: دورة فترت از نظر ادبي دورة فقيري است كه در آثار شاعران آن هنوز نشانه‌هايي از مكتب وقوع و سبك هندي مشاهده مي‌شود مهم‌ترين شاعران اين دوره، هاتف اصفهاني و پسرش سحاب اصفهانيند.
در دورة فترت در اصفهان، شيراز و كاشان بحث نوعي تغيير در شيوة شاعري ميان شاعران با استعداد مطرح شد. روي كار آمدن وزيران و رجال اديب و بليغ هم چون ميرزا مهدي استرابادي و ميرزا صادق نامي موجب شد كه روش شاعران اهل مدرسه كه سبك عراقي خوانده مي‌شد، بر شيوةشاعري اهل بازار كه به سبك هندي بود ؟؟؟؟ شود و از اين رو اين شيوة جديد، سبك بازگشت خوانده شد.
جرقه‌هاي آغازين دورة بازگشت را مي‌توان در دوران نادر شاه و كريم خان زند جست. اين دو تن، خود علاقة آشكاري به شعر و شاعري نداشتند, اما در زمان آنان شاعراني چون مشتاق اصفهاني (1101-1171 ق/1690-1758م) و بعدها عبدالوهاب نشاط، انجمن‌هاي ادبي تشكيل دادند كه اعضاي آن شاعراني چون عاشق و آذر بيگدلي بودند. اين شاعران و شاگردان آنان با بازگشت از سبك هندي به سبك عراقي، دورة جديدي در ادب فارسي پديد آوردند كه از آن به بازگشت ادبي تعبير مي‌شود.
در دورة قاجار كار شاعري چنان بالا گرفت كه علما و فقها و مجتهدان هم به مطالعة آثار پشينيان و طبع آزمايي پرداختند، تا جايي كه در رد آراء مخالفانشان آثاري سرودند. از ميان حكيمان، متكلمان و اهل فلسفه ، آخوند ملاعلي نوري ( د 1246ق/183 م) ، حاج ملاهادي سبزواري (د 1289 ق /1872م) و آقا علي مدرس زنوزي (د 1307 ق/ 1890م) طبع شعري داشتند و سروده‌هاي عارفانه از آنان بر جا مانده است.
نثر: در اوايل دورة مورد بحث، نثر فارسي هم چنان پيچيده و سرشار از صنايع دشوار و عبارت پردازي‌هاي خسته كننده است. برجسته‌ترين نمونة مغلق نويسي اين عصر، درة نادره از ميرزا مهدي خان استرابادي، منشي نادرشاه، برجا مانده كه تقليدي مبالغه آميز از شيوة و صاف الحضره است و مطالعة آن اهل فن را نيز گريزان مي‌سازد.
در ميان نثر نويسان دورة قاجار، نشاط اصفهاني در نگارش منشآت، ميرزا تقي خان سپهر در تاريخ نگاري و رضا قلي خان هدايت در تذكره نويسي، نمونه‌هاي قابل توجهي عرضه كردند.
برجسته‌ترين نثر ادبي اوايل دورة قاجار را در آثار ميرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهاني (1193-1251 ق/1779-1835 م) مي‌توان جست. از آنجا كه نويسندگي قائم مقام به ايجاب موقعيت‌هاي كاري صورت گرفته، تا حد قابل ملاحظه‌اي از تكلف و تصنع در امان مانده است و نويسنده با تركيب جمله‌هاي كوتاه و سجعهاي زيبا و حذف القاب و تعريف‌هاي چاپلوسانه، نثري زيبا پرداخته كه ياد‌آور شيوة سعدي در گلستان است.
پس از قائم مقام، قاآني نيز كار تقليد از گلستان را با نگارش پريشان ادامه داد. | 
